Hayatı
Kaynak: Sertkaya, Osman Fikri, Hocam
Prof. Dr. Muharrem Ergin'in Ardından. Türk Kültürü 33 (383) 3.95,
s.9-15.
Muharrem Ergin, Haydar Ergin ile Naime (nüfus kaydında Hanım) Ergin'in
oğlu olarak 1339/1923'te Ahıska vilâyetinin Ahılkelek kazasına bağlı
Gögye köyünde doğdu. l920'li yıllarda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler
Birliği'nin sınırları içerisinde kalan bu bölgede yaşayan Türkler
kendilerine Terekeme veya Karapapak adını vermişlerdir. Ancak
Türkiye'de "Mesket Türkleri" adı ile tanınmaktadırlar.
Timür devrinde Semerkand'dan göçen bu Türkler iki yüzyıl kadar İran'da
Sulu düz > Sulduz bölgesinde yaşamışlar sonra Ahıska vilâyetine
gelmişlerdir. İşte Muharrem Ergin bu Terekeme Türklerinin beylerini
teşkil eden Kemaloğulları adlı bir âileye mensuptur. Osmanlı idaresi bu
beyler âilesine fermanla beylik de vermiştir.
Terekeme Türkleri 19. yüzyılın sonlarında kendilerini Türk-Ermeni
mücadelesinin içerisinde buldular. Birinci Dünya Savaşı esnasında bu
Türk-Ermeni mücadelesi en had safhaya ulaştı ve savaştan sonra sınırlar
belirlendiğinde sınırın Sovyet tarafında kalan Terekemeler artık bu
topraklarda kalmanın güvenilir ve doğru olmadığını görerek Türkiye'ye
göç etmeye karar verdiler.
Daha önceleri kışın Türkiye'de Kars civarında, yazın Ahıska vilâyetinde
yaşayan ve hayvancılıkla geçinen Kemaloğulları, küçük Muharrem'in
doğumundan üç yıl sonra Türkiye'ye temelli göçü gerçekleştirmişlerdir.
Devlet bu beyler ve reayasına Türkiye'de yerleşim bölgesi olarak Muş
vilâyetinin Bulanık kazasını seçmiştir. Muharrem Ergin'in sülâlesinin
Gögye'den Bulanık'a göçleri bir buçuk yıl kadar sürmüş ve 1926 yılında
tamamlanmıştır. Göç eden dört kabile mensubudur. Altı kabilenin
mensupları ise orada kalmıştır.
Muharrem Ergin'in âile arasındaki adı Behram'dır. Yaşlılar onun kendi
aralarında Behram diye çağırırlar. Ancak nüfus kaydında adı Muharrem
Ergin'dir.
Ergin âilesi 11 çocuklu kalabalık bir âiledir. Babası Haydar'ın ilk eşi
Zöhre'den İbrahim, Mahyıldız, Celîl, Kamil ve Enver adlı beş çocuğu
olmuştur. İbrahim ve kız kardeşi Mahyıldız âilenin Gürcistan'da kalan
tarafında yaşadılar. İbrahim Veteriner Profesör oldu. İbrahim ağabeyi
ve Mahyıldız ablası vefat etmişlerdir.
Annesi Naime'nin ilk eşi Ali'den Bahri ve Mihriban adlı iki çocuğu
vardı. Sonra babası Haydar ile annesi Naime evlendiler ve bu evlilikten
de Bahri, Yıldız, Muharrem ve Fahrettin doğdu.
Muharrem Ergin ilk tahsilini Bulanık İlk Okulu'nda yapmıştır. İlk okulu
bitirince en yakın yer olan Muş vilâyeti menkezinde orta okul açılmış,
böylece Muharrem Ergin orta tahsiline devam etmek fırsatını bulmuştur.
Orta okul sıralarında bu sefer lise ihtiyacı hasıl olmuş, Muharrem
Ergin bu ihtiyacını da devlet parasız yatılı sınavına girerek
karşılamıştır. Sınavı kazanan Muharrem Ergin kendisini Balıkesir
Lisesi'nde bulmuştur.
İlk ve orta okulda çok parlak bir öğrencilik hayatı olan Muharrem Ergin
Balıkesir Lisesi'nde de kendisini göstermiş ve o zamanlar Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından bütün Türkiye ölçüsünde hazırlanan İftihar Listesi
kitabına girmiştir.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı
bölümüne kaydolan Ergin, Reşid Rahmeti Arat, Ahmet Caferoğlu, İsmail
Hikmet Ertaylan, Ali Nihat Tarlan, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mecdut
Mansuroğlu, Janos Eckmann, Ahmet Ateş, Abdülkadir Karahan, Mehmet
Kaplan gibi hocaların öğretiminde başarılı bir yüksek tahsil hayatı
sürdürerek Ergin 1946-1947 ders yılında mezun oldu. Bir yıl kadar
Boğaziçi Lisesi'nde Türkçe öğretmenliği yaptı. 1950 yılında açılan
asistanlık sınavını kazanarak Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne asistan
oldu.
Muharrem Ergin Türk Dili Kürsüsü'nde Ord. Prof. Dr. Reşid Rahmeti
Arat'ın asistanı olarak o sıralarda Vatikan Kütüphânesinde ikinci
yazması bulunan Dede Korkut Destanları'nın karşılaştırmalı metni
üzerinde doktora çalışmasına başladı. Doktore tezini 1954 yılında
tamamladı. İki yıllık askerlik görevinden sonra da doçentlik çalışması
olarak Dede Korkut Destanlarının hazırlamış olduğu karşılaştırmalı
metninin gramerini ve sözlüğünü hazırladı ve bu çalışması ile 1962
yılında doçent ünvanını aldı.
1964 yılının sonlarında Ord. Prof. Dr. Reşid Rahmeti Arat vefat edince
Doçent Dr. Muharrem Ergin Eski Türk Dili Kürsüsü'nün başkanı oldu ve bu
görevi yaş haddinden emekli olduğu Temmuz 1990'a kadar devam etti.
1964 yılında Özden Ergin ile evlendi. 1965 yılında Ergin çiftinin tek
çocukları olan Çağrı dünyaya geldi.
Muharrem Ergin 1971 yılında profesörlüğe yükseltildi. Profesörlüğe
yükseltilirken biri Orhun Âbideleri diğeri Âzeri Türkçesi adlı iki
profesörlük takdim tezi sundu.
1986 yılından Temmuz 1990'a kadar Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nün
başkanlığını da yürüten Ergin başarılı ve parlak bir akademik hayat
geçirmiştir. Türkiye Millî Kültür Vakfı'nın, Boğaziçi Yayınevi'nin,
Aydınlar Ocağı'nın ve Milletler Arası Türkoloji Kongresi'nin üstün
hizmet ve şeref armağanları ile taltif edilmiştir.
Prof. Dr. Muharrem Ergin Türkçeyi çok iyi konuşan bir hatiptir.
Vurgulaması, tonlaması ve telaffuzu çok iyidir. Muharrem Ergin eser
vermiş olan bir hocadır. Eserleri Türk dilinin ve kültürünün çeşitli
sahalarına aittir. Başta meslekî eserleri gelir.
Meslekî eserlerinin en önde geleni Türk Dil Bilgisi adlı kitabıdır. İlk
baskısı 1958 yılında Edebiyat Fakültesi Yayınları arasında yapılan bu
eserin genişletilmiş ikinci baskısı 1962 yılında yapıldı. Bu ikinci
baskıdan yapılan üçüncü baskı ise doğu bloku hocalarının ihtiyaçları
için Bulgaristan'da Sofya'da 1967'de "Narodna Prosveta" olarak
yayımlanan baskıdır. Yine genişletilen eserin 1972 yılında dördüncü
baskısı yapılmıştır.Türk Dil Bilgisi üniversitelerde yazılan ve
okutulan ilk Türk dilbilgisidir. Bu güne kadar Türkiye
üniversitelerinin tümünde okuulan temel kitap olarak 1990 yılına kadar
20'nin üzerinde yayımlanmıştır. Ergin'in bu eseri çeşitli ölçü ve
hacimlerde Eğitim Enstitüleri, Yüksek Okullar ve Temel Bilimler
Fakülteleri için yine Türk Dil Bilgisi başlığı ile, Lise I ve II için
Türk Dili başlığı ile, Yaygın Yüksek Öğretim'in kuruluşundan sonra
Türkiye Üniversiteleri'nin her bölümünün öğrencilerinin okumaları için
Üniversiteler İçin Türk Dili başlığı ile, yayımlanmıştır. Bu
sonuncusunun 8. baskısı yapılmıştır.
Ergin'in ikinci meslekî eseri Osmanlıca Dersleri adlı ders kitabıdır.
Eski yazının ve Osmanlıcanın üniversitelerde kapısını açan ve mükemmel
bir antoloji de olan Osmanlıca Dersleri, ilk baskısı 1958 yılında olan
ve bu güne kadar 8 baskısı yapılan orijinal bir eserdir.
Muharrem Ergin'in ilmî araştırmaları ise Türk dilinin çeşitli saha ve
devrelerini inceleyen eserler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Eski Türkçe sahasında hazırladığı eseri Orhun Âbideleri adını taşır.
1970'te 1000 Temel Eser serisinde ilk baskısı yapılan bu kitapta Köl
Tigin, Bilge Kagan ve Tonyukuk yazıtlarının metinleri, tercümeleri,
sözlüğü ve tıpkıbasımları yer almaktadır. 27 yıldan beri
üniversitelerde ders kitabı olarak da okutulan bu eserin 20 baskısı
yapılmıştır.
Çağatay Türkçesi sahasında hazırladığı eseri Ebülgazi Bahadır Han'ın
Şecere-i Terâkime adlı eseridir. Bu eser Tercüman 1001 Temel Eser
serisinin 33. kitabı olarak 1974 yılında Türklerin Soy Kütüğü başlığı
ile yayımlanmıştır.
Azeri Türkçesi sahasındaki ilk eseri Şehriyâr'ın Haydar Baba'ya Selâm
I-II adlı iki şiirinin esas alınarak Şehriyâr'a yapılan nazireler ile
birlikte Şehriyâr'ın şiirlerinin dil özelliklerinin gösterildiği Âzeri
Türkçesi adlı kitabıdır. İlk (1971) ve ikinci (1981) baskısı İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları arasında yapılan bu eserin
üçüncü baskısı 1986'da Ebru Yayınevi tarafından yapılmıştır. Bu sahada
hazırladığı diğer eseri İstanbul Edebiyat Fakültesi yayınları arasında
yayımlanan Kadı Burhaneddin Divanı'nın transkripsiyonlu metnidir.
Türkiye Türkçesi sahasında hazırladığı eseri Dede Korkut Kitabı'dır.
Ergin Dede Korkut destanlarının karşılaştırmalı metni ile indeksini
doktora tezi olarak, gramerini ise doçentlik tezi olarak hazırlamış ve
bu eserlerin ilk baskıları Türk Dil Kurumu Yayınları arasında 1958 ve
1963 yıllarında yayımlanmıştır.
Muharrem Ergin hocalığının dışında bir düşünür, bir fikir adamıdır.
Türkiyenin Bugünkü Meseleleri adlı dört baskısı yapılan eseri Ziya
Gökalp'ten sonra bu sahada yazılmış en muhtevalı eserdir.
Ergin'in diğer fikir eserleri arasında Sovyet Emperyalizmi, Balkanlar
ve Türkiye (İstanbul 1974) ve Türkiye'yi Bu Güne Getiren Tarihî Seyir
(Ankara, 1986) adlı eserlerini zikredebiliriz.
Onun gözlerden uzak kalan bir büyük eseri de 1945 ile 1988 yılları
arasında yazdığı 200'den fazla ilmî ve siyasî makaledir. Çeşitli
dergiler ile Orta Doğu gazetesindeki yorumları Milliyetçiler
Korkmayınız, Birleşiniz (Ankara 1976) adı ile yayımlanmıştır.
Ergin'in ilmî yorumları genellikle üniversite dergileri dışında Türk
Kültürünü Araştırma Enstitüsü'nün aylık organı olan Türk Kültürü
dergisinde görülür. İlim politikasını genellikle Aydınlar Ocağı'ndaki
çalışmalarında yapmış, siyasî yorumlarını ise Orta Doğu gazetesinde
yayımlamıştır.
45 yılı aşan ilim hayatında bir çok üniversite hocası yetiştiren
Ergin'in büyük bir hizmeti de Türkiye liselerindeki dil ve edebiyat
öğretmenleridir. Bu gruba onun yazı, konferans, panel, seminer,
sempozyum, kollokyum ve kongrelerdeki görüşlerinden faydalanan, başka
bir söyleyişle Muharrem Ergin pınarından doyasıya, kana kana bilgi içen
her yaştaki bir milliyetçiler ordusunu da ilâve etmek gerekiyor.
Ergin Türk milliyetçisi, Türk kültürcüsüdür. Türklüğü daima bölünmez
bir bütün olarak görmüştür. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü'nün
kuruluşunda ve gelişmesinde büyük emeği geçmiştir. Ergin teşkilatçıdır,
yönlendiricidir, idarecidir, liderdir. Bulunduğu grupta derhal
farkedilen bir şahsiyete, müthiş bir iknâ kabiliyetine sahiptir.
Demirel hükümetine 1000 Temel Eser serisini kabul ettiren kişilerin
başında gelir. Zaten 1000 Temel Eser serisi Ergin'in Dede Korkut
hikayelerinin Türkiye Türkçesi tercümesi cildi ile başlamıştır.
Yine onun Türk Mûsikisi Devlet Konservatuarı'nın kuruluşunda devrin
siyasî ekibine yaptığı olumlu telkinler ile bu müstesnâ müessese Türk
milletine kazandırılmıştır.
Ergin Milletler Arası ve Millî kongreleri, kollokyumları ile Türkoloji
ilminin bir ilim disiplini olarak Türkiye'de ve dünyada tanınmasında
çok gayret göstermiş, bu müesseseler onun Genel Sekreterliği zamanında
kökleşmiş ve gelenekleşmiştir.
Muharrem Ergin 6 Ocak 1995 Cuma günü öğleden sonra dört civarında
evinde vefat etti. 9 Ocak 1995 Pazartesi günü saat 11.00'de İstanbul
Üniversitesi Merkez Binası'nda akademik tören yapıldı ve Muharrem
Ergin'in eller üzerinde Beyazıt Camii'ne taşınan cenazesi kılanan öğle
namazından sonra Hasdal Mezarlığında toprağa verildi.
Benim aynı zamanda doktora babam ve nikâh şahidim olan merhum hocama
yüce tanrıdan rahmet diliyorum. Mekânı cennet olsun. Bizler Osmanlar,
Ayşeler, Sadıklar, Dicleler, Kemaller, Nuriler, Ahmetler, Bilgeler,
Saimler, Dursunlar, Zeynepler, Abdurrahmanlar onun öğrencileri onu hiç
unutmayacağız ve hatırasını her zaman yaşatacağız.
Bir Güzel İnsan, Prof.Dr. Muharrem Ergin’in Ardından...
Hazırlayan: Yakup Karaalioğlu, İstanbul 1995, 54s.
Eserleri
Kitapları
-
Azeri Türkçesi (1971, 1981)
-
Dede Korkut Hikayeleri-Dede Korkut kitabı (1969, 1971, 1980, 1983,
1988, 1991, 1992, 1999)
-
Dede Korkut kitabı : (inceleme) (1958, 1963, 1966, 1981)
-
Dede Korkut kitabı : Metin-sözlük (1964?)
-
Ebülgazi Bahadır Han:Türklerin Soy Kütüğü (1974?)
-
Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı (1988,
1989)
-
Kadı Burhaneddin Divanı (Hazırlayan) (1980)
-
Oğuz Kağan Destanı (Yayına hazırlayan) (1988)
-
Orhan Şaik'e cevap- : Biz şaşmadık (1964)
-
Orhun Abideleri (1973,1980,1983,1984,1998,1999,1988,1970,
1999)
-
Osmanlıca Dersleri (1958, 1962, 1980, 1981,1986,1987, 1989,
1982)
-
Sovyet emperyalizmi, Balkanlar ve Türkiye (1974?)
-
Türk Dil Bilgisi (1958, 1962, 1967, 1972, 1977, 1980, 1981, 1984,
1985, 2001, 2002)
-
Türk Dili (1986, 2002)
-
Türk Dili : Lise I (1976)
-
Türk Dili II (1977)
-
Türk Dili Kompozisyon : lise I,II,III,IV.dönemler (1994,
1995)
-
Türk Dili ve Edebiyatı : Edebiyat-kompozisyon-Türkdili, 1992
-
Türk Dili: lise 1 (1991)
-
Türk Dili, Lise II. Dönem (1992?)
-
Türkiye'nin Bu Günkü Meseleleri (1975)
-
Türkoloji Tezleri, 1922-1961 (1962)
-
Üniversiteler için Türk Dili (1987, 1988, 1992, 1994, 1995,
2001)
Makaleleri
-
Bursa Kitaplıklarındaki Türkçe Yazmalar Arasında, , İ.Ü. Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. IV Sayı 4, (İstanbul
1952), s.107-132
-
Cami-ül-Meâni'deki Türkçe Şiirler, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk
Dili ve Edebiyatı Dergisi c. III Sayı 3-4, s.539-569.
-
Dede Korkut Kitabı Üzerinde I, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve
Edebiyatı Dergisi, c. V, (İstanbul 1953), s.121-151.
-
Dede Korkut Kitabı Üzerinde II, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili
ve Edebiyatı Dergisi, c. VI, (İstanbul 1954), s.91-118.
-
Kadı Burhaneddin Divanı Üzerinde Bir Gramer Denemesi, İ.Ü. Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi c. IV Sayı 4, (İstanbul
1952), 287-327.
-
Melihî, İ.Ü. Edebiyyat Fakültesi Türk Dili Ve Edebiyatı Dergisi c.
II Sayı 1-2 (İstanbul 1947), s.59-78.
-
R. Rahmeti Arat'ın Eserleri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve
Edebiyatı Dergisi, c. XI, (İstanbul 1961), s.1-10
-
Türk Dili ve Edebiyatını İlgilendiren Neşriyat, İ.Ü. Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi c. II Sayı 3-4 (İstanbul
1948), s.301-326.
-
Türkçe ve Dil Bilgisi Öğretimi (1974), Türk Kültürü 33(382) 2.95,
s.1-3.
-
Türkoloji Bölümü Çalışmaları II. Tez Çalışmaları, İ.Ü. Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. X, (İstanbul 1960),
s.133-160.
-
Türkoloji Bölümü Çalışmaları II-Tez Çalışmaları, İ.Ü. Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. XI, (İstanbul 1961),
s.109-128.
Yaptırdığı Tezler
-
Ceval Kaya (1989), Altun Yaruk (Suvarnaprabhasottama-Sutra)
giriş-metin-dizin (2 cilt) Doktora Tezi, 779 sayfa (Yök Tez
Numarası: 7547).
-
Gülşen Seyhan (1990), Köroğlu Destanı (Azerbaycan varyantı)
inceleme-metin, Doktora Tezi, 587 sayfa YÖK Tez Numarası
9335).
-
Mustafa S. Kaçalin (1990), Çinggis Kağan Tarihi çevirisi, Doktora
Tezi, 344 sayfa (YÖK Tez Numarası:9396).
-
C.Eralp Alışık (1991), Çağdaş Azeri Türkçesi hikayeleri, Doktora
Tezi, 457 sayfa (YÖK Tez Numarası: 14484).
-
Nilüfer Akgür(1986), Kadı Burhaneddin divanı (s.61-91)`nın
gramatikal indeksi, Yüksek Lisans Tezi, 128 sayfa (YÖK Tez
Numarası:162036).
-
Ümit Tokatlı (1984), Elvan Çelebi'nin Menâkıb-Nâme'si
(metin-indeks-gramer) , Doktora Tezi, 784 sayfa (YÖK Tez
Numarası:163801)
Muharrem Ergin'in Ardından Yazılanlar
-
Ahmet Günşen (1995), “Prof. Dr. Muharrem Ergin’in Ardından”,
Erciyes, sayı: 207, Mart 1995, s. 14-15.
-
-
-
Muharrem Ergin Özel Sayıları
-
(1991), (Prof. Dr. Muharrem ERGİN'e Armağan), Türk Kültürü
Araştırmaları Dergisi, Cilt: XXVIII/1-2, 1990 , Türk Kültürünü
Araştırma Enstitüsü, Ankara, 378 s.
-
Muharrem Ergin'in Eserlerine Eleştiriler
-
Orhan Şaik Gökyay (2007), "Dûçantnâme", Destursuz Bağa Girenler,
Kabalcı Yayınları, s.72-95. (İlk baskısı, 1982)
-
Tekin, Talat (1997), Türkoloji Eleştirileri, Ankara.
Bağlantılar