Dil Bilimi Sitesi

Anasayfa

 

Doğan Aksan (İzmir 1929-Ankara 2010)

 

Hayatı

Kaynak: http://www.humanity.ankara.edu.tr/aksan2.html

1929 yılında İzmir'de doğan Doğan Aksan, Ankara Atatürk Lisesini (1948), Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü (1952) bitirdikten sonra aynı fakültede asistanlığa (1954) atanmıştır. "Yabancı Dillerle Türkçe Arasında Anlam Benzerliği ve Alışverişi" başlıklı çalışmasıyla doktor (1958), "Genel Dilbilim Yönünden Halk Etimolojisi ve Türkçedeki Örnekleri" başlıklı çalışmasıyla doçent (1964), "Anlambilimi ve Türk Anlambilimi" adlı çalışmasıyla profesör (1972) olmuştur.

Doktora çalışmaları öncesinde Alexander von Humbolt bursu ile Bonn Üniversitesi Dilbilim Enstitüsünde (1957-1958) araştırmalar yapan Doğan Aksan, doktora sonrasında (1963) ve doçentlik sonrasında (1967) Frankfurt Üniversitesi Doğu Dilleri Kürsüsünde konuk öğretim üyesi olarak bulunmuş ve Türk dilbilimi dersleri vermiştir.

O yıllarda Türkiye'de dilbilim bölümleri bulunmadığı için Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdikten sonra dilbilime yönelen Doğan Aksan, akademik yaşamında Türkoloji ile dilbilimi buluşturmaya çalışmış, böylece dilbilimin Türkiye'de kendi kimliğini kazanmasını sağlamıştır.

Doğan Aksan bir yandan dilbilimin Türkiye'de kendi kimliğini kazanmasını sağlarken bir yandan da yurtdışında Türk dilbilimin tanınması doğrultusunda çaba harcamıştır.

Gerek Türk Dil Kurumu yönetim kurulu üyesi ve dilbilgisi kolu başkanı olarak çeşitli yayınların ve etkinliklerin ortaya konmasında gerekse Ankara Üniversitesinde dilbilimin önce anabilim dalı (1982), sonra bölüm olarak düzenlenmesinde (1991) Doğan Aksan'ın payı büyüktür. Ayrıca her yıl yapılması gelenekselleşmiş olan ulusal dilbilim kurultaylarının toplanması düşüncesini de 1987'de Doğan Aksan ortaya atmış ve bu yolla o tarihten bu yana Türkiye'de dilbilim alanında azımsanmayacak gelişmelere katkıda bulunmuştur.

Yurtdışında ise Sürekli Altaistik Konferansı (Permanent International Altaistic Conference), Uluslararası Onomastik bilimleri Merkezi ve Uluslararası Anadili Eğitimi Örgütü (International Mother Tongue Education Network) kongrelerine katılarak Türk dilbilimin uluslarası düzeyde tanınmasına katkıda bulunmuştur.

Doğan Aksan, gençlik yıllarından bu yana yazın dünyasının da içinde olmuş; şiir, öykü, makale, fıkra ve denemeler yazmıştır. Türkçenin anlatım gücünden yazın ve dilbilimin içiçe oluşundan duyduğu "hazzı" ve coşkuyu yapıtlarına da ustalıkla yansıtmıştır.

1996 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dilbilim Bölüm Başkanı olarak emekli oluncaya değin hem kendi kurumundan olan hem de başka üniversitelerden gelen çok sayıda elemanın bilim uzmanlığı ve doktora çalışmalarında danışmanlık yaparak genç adayların yetişmesine yardımcı olmuştur.

Emekli olduktan sonra da Türkoloji ve dilbilimi buluşturan çalışmalar yapmayı bırakmayan Doğan Aksan, 13 Mayıs 2010 Perşembe günü Ankara'da vefat etmiştir..

Doğan Aksan evli ve iki çocuk babasıdır.

Eserleri

Kaynak: http://www.humanity.ankara.edu.tr/aksan.html

  • I. KİTAPLAR
  • 1. (1971) Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle), Ankara: DTCF.
    2. (1976) Tartışılan Sözcükler ve Özleştirme Sorunu, Ankara: TDK.
    3. (1977) Her Yönüyle Dil. Ana Çizgileriyle Dilbilimi I, Ankara: TDK.
    4. (1980) Her Yönüyle Dil. Ana Çizgileriyle Dilbilimi II, Ankara: TDK.
    5. (1982) Her Yönüyle Dil. Ana Çizgileriyle Dilbilimi III, Ankara: TDK.
    6. (1987) Türkçenin Gücü, Ankara: İş Bankası Yayınları.
    7. (1993) Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Şafak Matbaası.
    8. (1996) Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Yayınevi.
    9. (1998) Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayınevi.

 

  • II. YAYINA HAZIRLADIĞI KİTAPLAR
  • 1. (1976) Sözcük Türleri I, Ankara: TDK.
    2. (1977) Sözcük Türleri II, Ankara: TDK
    3. (1978) Türkiye Türkçesi Gelişmeli Sesbilgisi, Ankara: TDK.
    4. (1982) Dilbilim Seçkisi (Günümüz Dilbilimi ile İlgili Yazılardan Çeviriler), Ankara: TDK.
  •  
  • III. ÇEVİRİ YAZI KİTAP
         (1961) Ali Bey, Kokona Yatıyor, Ankara: Doğuş Matbaası.
  • IV. MAKALELER VE TANITMALAR
  • 1. (1959a) "Yusuf Ziya Bahadınlı: Deyimlerimiz ve Kaynakları" (tanıtma-eleştiri): Türk Dili, VIII/90, 351-352.
    2. (1959b) "Mahmut Beldenli: Bazı Tabirlerimizin Tarihi ve Hikayesi" (tanıtma-eleştiri): Türk Dili, IX/97, 47-48.
    3. (1960a) "Enver Esenkova: Türk Dilinde Fransız Tesiri" (tanıtma-eleştiri): Türk Dili, IX/014, 436-438.
    4. (1960b) "F. Dornseiff: Der deutche Wordschatz nach Sprachgruppen" (tanıtma-eleştiri): TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK, 393-398.
    5. (1961) "Anlam Alışverişi Olayları ve Türkçe": TDAY Belleten 1961, Ankara: TDK, 167-184.
    6. (1966a) "Türk Anlambilimine Giriş- Anlam Değişmeleri I": TDAY Belleten 1965, Ankara: TDK, 167-184.
    7. (1966b) "Özcan Başkan: Lenguistik Metodu" (tanıtma-eleştiri): DTCF Dergisi, XXIV/1-2, 11-14.
    8. (1968a) "Anadolu'da Islık Dili (langue sifflée) Araştırması Ön Raporu": Türkoloji Dergisi, III/1, Ankara: DTCF, 49-64.
    9. (1968a) "Birkaç Türkçe Yeradı ve Bunların Dilbilimi ve Kültür Bakımından Önemi": DTCF Dergisi XXVI/1-2, 81-85 (11'deki yazının Türkçesidir)
    10. (1969a) "Kelimelerin Ölümü Olayı ve Türk Yazı Dilindeki Örneklerinde Arapça ve Farsça Unsurların Etkisi Üzerine Notlar": Necati Lugal Armağanı, Ankara: TTK Basımevi, 97-108.
    11. (1969b) "Einige türkische Ortsnamen und ihre Bedeutung für die Sprachwissenschaft und Kultur": Dispututiones Ad Montium Vocabula II (10. Internationaler Kongress für Namenforschung), Ed.: Herwig H. Hornung, Wien: Verlag der Wiener Medizinischen Akademie, 61-68.
    12. (1969c) "X. Uluslararası Adbilimleri Kurultayı ve Düşündürdükleri": Türk Dili, XXI/219, 176-178.
    13. (1969d) "Türkçe Araştırmalarında Yeni Yollar": TDAY Belleten 1969, Ankara: TDK, 45-55.
    14. (1971) "Kelimebilimi ve Anlambilimi Ölçütlerinden Yararlanarak Bir Yazı Dilinin Eskiliğini Saptama Yolları I: Kavram Alanı - Kelime Ailesi İlişkileri": TDAY Belleten 1971, Ankara: TDK, 254-262.
    15. (1972a) "Türk Dili Zengin Bir Dil midir?": Türk Dili, XXVI/248, 119-124.
    16. (1972b) "Bir Sözlük: Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü VI" (tanıtma-eleştiri): Türk Dili, XXVII/254, 224-226.
    17. (1973) "Bugünkü Dünyada Dilbilimi ve Bize Düşen Görevler": Türk Dili, XXVIII/259, 1-4.
    18. (1974a) "Dilbilimi Açısından Şiir": Türk Dili, XXIX/271, 558-573.
    19. (1974b) "Cumhuriyetin Getirdiği Genel Dilbilim Çalışmaları": DTCF Cumhuriyetin50. Yıldönümü Anma Kitabı, Ankara: DTCF, 105-109.
    20. (1974c) "XVII. Altaistik Kurultayı ve Türkçe": Türk Dili, XXX/276, 704-706.
    21. (1974d) "Die neuesten Untersuchungen über die Ortshamen Anatoliens": Actes du XI. Congres International des Sciences Onomastiques, Sofia: Academie Bulgare des Sciences, centre de Linguistique et Literature, 27-33.
    22. (1974e) "Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Araştırmalar": TDAY Belleten 1973-1974, Ankara: TDK, 185-193.
    23. (1974f) "Mikma Ivic: Wege der Sprachwissenschaft" (tanıtma-eleştiri): TDAY Belleten 1973-1974, Ankara: TDK, 337-338.
    24. (1974g) "John Lyons: Einführung in die moderne Linguistik" (tanıtma-eleştiri): TDAY Belleten 1973-1974, Ankara: TDK, 339-340.
    25. (1974h) "Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlılılardan Yararlanma": Türkoloji Dergisi, VI/1, Ankara: DTCF, 1-14 (Bu yazı ayrıca I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler 1972 [Ankara: TDK, 1975, 531-542] içinde yayınlanmıştır).
    26. (1975a) "Anadili": Türk Dili, XXXI/285, 423-434 (Bu yazı ayrıca İzlem, 3 [Eskişehir 1973, 19-36] içinde yayımlanmıştır).
    27. (1975b) "Die Ausdruckskraft der türkischen Sprache im Spiegel der anatolischen Mundarten": Altaica Collecta (Berichte und Vorträge der XVII. PIAC Conference), Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 83-92.
    28. (1976a) "Türkçenin Anlatım Gücü ve Anlatım Yolları": DTCF, 50. Yıl Konferasları, Ankara: DTCF, 79-89 (27'deki yazının Türkçesidir).
    29. (1976b) "Horst Wilfrid Brands: Studien zum Wortbestand der Türkspachen" (tanıtma-eleştiri): TDAY Belleten 1975-1976, Ankara: TDK, 253-256.
    30. (1976c) "A. Von Gabain: Alttürische Gramatik 3. Auflage" (tanıtma-eleştiri): TDAY Belleten 1975-1976, Arkara: TDK, 257-258.
    31. (1976d) "Karl Stenerwald: Deutch-Turkisches Wörterbuch" (tanıtma-eleştiri): TDAY Belleten 1975-1976, Ankara: TDK , 259-260.
    32. (1976e) "Eski Türk Yazı Dilinin Yaşı ile İlgili Yeni Araştırmalar": TDAY Belleten 1975-1976, Ankara: TDK, 133-141.
    33. (1977a) "Zur Frage der semantischen Kriterien in der uralaltaischen Sprachwissenschaft-Heue Anwendungsmethoden": Altaica (Proceedings of the 19th Annual Meeting of the PIAC), Helsinki: Suomalais Seura, 17-27.
    34. (1977b) "Yazım, Önemi ve Yazım Sorunları": Türk Dili, XXXV/307, 332-336.
    35. (1977c) "Yazım Sorunları Değerlendirme Soruşturması ve Çalışmaların Getirdikleri": Türk Dili, XXXV/307, 311-314.
    36. (1977d) "Köktürkçeden Bugüne Türkçede Ödünçlemeler Üzerine Bir Sözcük İstatistiği Araştırması": Türk Dili, XXXVI/313, 344-347.
    37. (1977e) "Bemerkungen Zur Semasiologie und Lexikologie des Alttürischen": Materialia Turcica, III, Bochum: Studienverlag Dr. N. Brockmeyer, 33-37.
    38. (1979) "Dilde Yerlileştirme Üzerine I": Genel Dilbilim Dergisi, I/3-4 Ankara: ADÇ, 3-9.
    39. (1980a) "Dilde Yerlileştirme Üzerine II": Genel Dilbilim Dergisi, II/7-8, Ankara: ADÇ, 5-9.
    40. (1980b) "Söcükbilim": Dilbilim ve Dilbilgisi Konuşmaları I, Ankara: TDK, 51-74.
    41. (1981) "Sözcükbilim Açısından Dil Devriminden Çıkarılabilecek Sonuçlar Üzerine": Atatürk'ün Yolunda Türk Dil Devrimi, Ankara: TDK, 112-113.
    42. (1982a) "Dilde Yeniye Tepki": Türk Dili, XLV/370, 193-195.
    43. (1982b) "Türkçe Çalışmalarında ve Öğretiminde Dilbilimin Yeri": DTCF Dergisi, XXX/1-2, (1979-1982), 43-49.
    44. (1983) "Köktürkçenin Sözvarlığı Üzerine": TDAY Belleten 1980-1981, Ankara: TDK, 17-22.
    45. (1984a) "Mehoden und Praxis des mutterspraclichen Unterrichts und Entwicklungen in den letzten 10 Jahren in der Türkei. Im Rahmen der Gymnasial-und Hochschulausbilding": Forces in European Mother Tongue Educetion (Proceedings of IMEN), Tilburg, 181-187.
    46. (1984b) "Dilin Nitelikleri ve Dildeki Sistemler". Yabancı Diller Birinci Sempozyumu (Bildiriler), Bursa: KKK Işıklar Askeri Lisesi Komutanlığı, 13-22.
    47. (1984c) "Türk Yer Adları Konusunda Bir Proje Önerisi": Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 275-278.
    48. (1985) "İstanbul Ağzı Üzerine Gözlemler": Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler I/1, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırma Merkezi, 17-23.
    49. (1987) "Dilbilimin Türkoloji Çalışmalarına ve Türkiye'ye Sağlayabileceği Yararlar, Katkılar": Dilbilimin Dünü, Bugünü, Yarını (1. Dilbilim Sempozyumu, Yay.: A. Kocaman, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 7-10.
    50. (1988a) "Ortaöğretimde Türk Dili Öğretimini Geliştirme Yolları": Türk Dilinin Öğretimi Toplantısı, Ankara: Eğitim Fakültesi Yayınları, 133-137.
    51. (1988b) "Some Observations on Sentence Semantics in Turkish": Studies on Turkish Linguistics (Proceedings of the Fourth International Conference on TurkishLinguistics), Ed.: S. Koç, Ankara: METU, 477-486.
    52. (1989a) "Über die Hauptlinien der türkishen semantik": Religious and Lay Symbolism in the Altaic World and Other Papers (Proceedins of the 27th Meeting of the PIAC), Eds.: K. Sagaster - H. Eimer, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1-6.
    53. (1989b) "Neuere Funde zur Lexikologie des Köktürkischen": Altaica Osloensia (Proceedings from the 32th Meeting of the PIAC), Ed.: B. Brendemoen, Oslo: Universitetsforlaget, 9-14.
    54. (1990a) "Şiir Dilinin Kimi Semantik Özellikleri Üzerine Gözlemler": IV. Dilbilim Sempozyumu Bildirileri, Yay.: A.S. Özsoy - H. Sebuktekin, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 59-69.
    55. (1990b) "Türk Anlambiliminin Ana Çizgileri Üzerine": Dilbilim Yazıları 1990, Yay.: A. Sezer - S. Koç, Ankara USEM Yayınları, 5-10 (52'deki yazının Türkçesidir).
    56. (1991a) "Anlambilim, İlgili Alanlar ve Türkçe": Dilbilim ve Türkçe, Ankara: Dil Derneği, 94-105.
    57. (1991b) "Göktürk Anıtlarında Söz Sanatları - Güçlü Anlatım Yolları": Türk Dilleri Araştırmaları 1991, Yay.: T. Tekin, Ankara ODAK Ofset, 19-29 (Bu yazı ayrıca TDAY Belleten 1990"da [Ankara TDK, 1994, 1-12] içinde yayımlanmıştır).
    58. (1992a) "Yunus Emre'de Dil Ustalığı": Türk Dilleri Araştırmaları 1992, Yay.: T. Tekin, Ankara: Şafak Matbaacılık, 53-68.
    59. (1992b) "Göstergeler ve Şiir Dili": 20. Yıl Yazıları (20th Aniversary Year Book), Yay.: A. Kocaman ve öt., Ankara: Karaca Yayınları, 155-162).
    60. (1993) "Die neueren Entwicklungen im modernen Türkei-Türkischen: Sprach und Kulturkontakte der türkischen Völker": Der zweiten Deutschen Turkologen Konferenz, Eds.: Jens Peter Laut - Klaus Röhrborn, Harrassowitz, 5-11.
    61. (1994) "Lenguistik Verilere Göre Türk Yazı Dilinin Yaşı Konusunda Değerlendirmeler": TDAY Belleten 1989, Ankara: TDK, 323-329.

 

  • V. ÖYKÜLER VE DENEMELER
  • 1. (1957a) "Baba-Kız": Türk Dili, VII/73, 38.
    2. (1957b) "Dizgin İsteyen Küheylanlar": Evrim, 10-11,9
    3. (1959a) "Güllü Sandık": Türk Dili, VIII/92, 462.
    4. (1959b) "Buz Çiçeği": Varlık, 509.
    5. (1960a) "Parmak Acısı": Varlık, 537, 13.
    6. (1960b) "Emine Teyzenin Elleri": Türk Dili, IX/103, 372-375.
    7. (1960c) "Pipo": Varlık, 518, 21.
    8. (1960d) "Kitaplar ve Düşündürdükleri": Varlık, 534, 9.
    9. (1961a) "Olmak, Malik Olmak": Varlık, 555, 17.
    10. (1961b) "Büyülü Bağ": Varlık, 559.
    11. (1961c) "Üstüne Düşmek": Varlık, 559.
    12. (1962a) "Kirve": Su, 19.
    13. (1962b) "Bir Anıt": Varlık, 578, 10.
    14. (1963) "İçerdeki": Varlık 1963 Yıllığı, 402-404.

 

  • VI. ÇEŞİTLİ YAZILAR
  • 1. (1957a) "Yahya Kemal'in Dili": Arayış (dergisi), 5 4-5.
    2. (1957b) "Ömer Seyfettin İçin": Arayış (dergisi), 6, 5.
    3. (1957c) "Ataç'la Aasen": Arayış (dergisi), 10-11, 3.
    4. (1959) "Bugünkü Şiirimiz İçin": Işın (dergisi), 1, 30.
    5. (1960a) "Bir Kültürel Kalkınma Planına Doğru": Doğarcık (dergisi)I/1, 5-7.
    6. (1960b) "...Ve Başardılar": Varlık, 536, 5.
    7. (1961a) "Atatürk Sevgisinden Bilinçli Atatürk Sevgisine": Genç Kalemler, 3, 14.
    8. (1961b) "Hugo von Hofmannsthal- Kitaplar" (Der Tisch mit Büchern), Türk Dili, 118, 713-714.
    9. (1962) "Bir Adsız Duygu": Varlık, 581, 17-18.
    10. (1982) "Atatürkçülük Nedir, Nasıl Yorumlanabilir?" DTCF Atatürk'ün 100. Doğum Yılına Armağan Dergisi, 53-74.
  •  
  • Ayrıca 1949-1960 yılları arasında Türk Dili, Her Hafta, Arayış, Varlık, Doğancık dergilerinde ve Cumhuriyet gazetesinde 60 kadar şiiri yayımlanmıştır.

Doğan Aksan'ın Ardından

 

Bağlantılar